Tak się już w naszej kulturze utarło, że mądrość przypisujemy raczej ludziom w podeszłym wieku. Być może potrafimy wskazać wyjątki od tej reguły, może jest ich nawet sporo, lecz generalnie cecha ta odnosi się do ludzi bardziej doświadczonych.
Pismo Święte w kilku miejscach pokazuje nam nieprawdziwość tego stereotypu. Mądrość wcale nie jest zarezerwowana dla starców. Wykazują się nią także ludzie młodzi a nawet dzieci.
Kim są ci „młodzi mądrale”? I skąd w młodych ludziach taka mądrość?
Wskazówki na drodze ku mądrości
Pierwszym biblijnym bohaterem, który wkracza na scenę wydarzeń w bardzo młodym wieku jest Samuel. Jego historia opisana jest w Pierwszej Księdze Samuela. Już samo jego przyjście na świat jest wyjątkowe – młoda kobieta o imieniu Anna wymodliła sobie potomstwo obiecując Bogu, że nowonarodzone dziecko zostanie oddane Mu na służbę. I tak się stało – rodzi się Samuel i trafia na służbę do przybytku.
Bohater najbardziej znany jest z pierwszej dotyczącej go historii jaką przytacza Biblia. Jako pomocnik kapłana Helego pracował w przybytku Pańskim (świątyni wtedy jeszcze nie było). Gdy spał w pobliżu Arki Przymierza przemówił do niego Bóg, wołając po imieniu. Mały Samuel był przekonany, że woła go jego przełożony, Heli, więc kilkukrotnie budził go, odpowiadając na wezwanie. Dopiero za trzecim razem Heli zrozumiał, że to Bóg woła Samuela i dał chłopcu instrukcje, jak należy zareagować.
Dlaczego Samuel od razu nie rozpoznał głosu Boga? Autor biblijny podpowie, że „Samuel jeszcze nie znał Pana, a słowo Pańskie nie było mu jeszcze objawione” (por. 1 Sm 3,7). Chłopiec po prostu nie rozumiał co się dzieje, Żydowski historyk Józef Flawiusz uważał, że Samuel miał wtedy 12 lat. W swoim dziele Dawne dzieje Izraela pisze: „skoro Samuel ukończył dwunasty rok życia, począł działać jako prorok. Pewnej nocy, gdy spał, Bóg zawołał go po imieniu…” (Dawne dzieje Izraela 5,10,4).
Proście, a otrzymacie
Bohaterem biblijnym, którego intuicyjnie kojarzymy z posiadaną mądrością jest król Salomon. Kiedy obejmował tron, Bóg pozwolił mu poprosić o dowolny dar i Salomon poprosił właśnie o mądrość. W Księdze Królewskiej czytamy, że „Bóg dał Salomonowi mądrość i rozsądek nadzwyczajny oraz rozum nieogarniony jak piasek na brzegu morza” (por. 1 Krl 5,9).
Dar ten zostaje praktycznie natychmiast poddany próbie. Do króla przychodzą dwie nierządnice, mieszkające razem ze swoimi nowonarodzonymi dziećmi. W nocy jedno z niemowląt zmarło i obie kobiety oskarżały się wzajemnie o „podrzucenie” drugiej z nich martwego dziecka. Król wydaje szokujący wyrok – nakazuje rozciąć mieczem żywe dziecko i dać obu kobietom po połowie. Jedna z kobiet chce oddać niemowlę rywalce, by ocalić jego życie – i to właśnie ją Salomon wskazuje jako prawdziwą matkę dziecka.
Wspomniany już wcześniej Józef Flawiusz komentuje: „słysząc to [wyrok Salomona], cały lud począł skrycie wyśmiewać się z króla jak z młodzieniaszka” (Dawne dzieje Izraela 8,2,2). Wnioski mogą być dwa – albo król jest w „średnim wieku”, a tłum uważa, że zachowuje się on nieadekwatnie do swojego wieku; albo król faktycznie jest młodzieńcem. Septuaginta, starożytne greckie tłumaczenie Biblii, uzupełnia werset mówiący o początku panowania Salomona o istotny szczegół. Następca Dawida miał mieć wtedy 12 lat. Jeśli zgodnie z tekstem Pisma Świętego lokujemy wydarzenie z dwoma nierządnicami na początku jego panowania, to król faktycznie nie miał więcej niż 13 lat.
Wykorzystać dar mądrości
Księga Daniela to jedna z bardziej tajemniczych ksiąg Starego Testamentu, podobna w stylu do Apokalipsy św. Jana. Na końcu księgi znajduje się między innymi opowiadanie o Zuzannie. Przedstawia ono historię młodej kobiety, która w podstępny sposób została oskarżona o cudzołóstwo. Dwóch starców podglądało ją w kąpieli i chciało z nią współżyć. Ponieważ Zuzanna odmówiła, rzucili na nią fałszywe oskarżenie, doprowadzając do wydania wyroku śmierci.
Wtedy na scenę wydarzeń wkroczył prorok Daniel. Poradził zgromadzonej społeczności, by przesłuchać starców osobno. Okazało się, że ich zeznania są różne i w ten sposób wykazano niewinność dziewczyny. Opowiadanie o Zuzannie może być przykładem starożytnego gatunku literackiego, w którym niesprawiedliwość jest ujawniana przez małe dziecko lub młodzieńca.
W Księdze Daniela czytamy, że „wzbudził Bóg świętego ducha w młodzieńcu imieniem Daniel” (Dn 13,45). Grecki termin paidariou neōterou oznacza młodzieńca, młodego chłopca. Co ciekawe, syryjskie tłumaczenie Księgi Daniela dodaje po imieniu proroka dopowiedzenie „który miał 12 lat”. Po raz kolejny więc mamy do czynienia z sytuacją, gdy młody chłopiec wykazuje się publicznie niezwykłą mądrością.
Mądrość szukana, otrzymana i wykorzystana
Co takiego jest w tym wieku 12 lat? Co sprawia, że ci młodzi chłopcy dysponują mądrością na tak wysokim poziomie? Otóż odpowiedź jest prosta – Bóg to sprawia. Jak czytamy w Księdze Mądrości Syracha „cała mądrość pochodzi od Pana” (por. Syr 1,1).
Samuel potrzebował wskazania kierunku, by usłyszeć głos Boga – a zatem Biblia nie deprecjonuje mądrości starszych, lecz pokazuje, że jest ona dla nas drogowskazem. Król Salomon obejmując tron, poprosił Boga właśnie o mądrość, by być roztropnym i dobrym władcą. Mądrość więc to dar, który człowiek otrzymuje od Boga, a nie wypracowuje własnym wysiłkiem. Prorok Daniel wreszcie stosuje posiadaną mądrość w praktyce, by bronić niewinnych – naszym zadaniem jest zatem wykorzystywać mądrość w służbie prawdzie i sprawiedliwości.
Mądrość nie jest cechą ludzi starych czy młodych. Mądrość to Boży dar udzielany tym, którzy jej szukają, o mądrość proszą i są gotowi służyć tą mądrością innym ludziom.
Korekta: Joanna Ptasiewicz